Theo đó, tình trạng suy dinh dưỡng (đặc biệt là suy dinh dưỡng thấp còi), béo phì và thiếu vi chất dinh dưỡng đang cùng tồn tại.

Điều tra toàn quốc năm 2023 cho thấy tỉ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi của Việt Nam là 18,2%, tương đương cứ 100 trẻ lại có 18,2 trẻ thấp còi.

Tỉ lệ này cao hơn ở vùng Trung du và Miền núi phía Bắc (24,8%), Tây Nguyên (25,9%).

Trong khi đó, tỉ lệ béo phì, thừa cân ở nhóm 5-19 tuổi tăng gấp hơn 2 lần sau 10 năm, từ 8,5% năm 2010 lên đến 19,0% vào năm 2020.

Theo các chuyên gia, chiều cao trung bình người Việt đang được cải thiện, nhưng người Việt vẫn "thấp bé, nhẹ cân" so với thế giới.

Hiện chiều cao trung bình của nam giới Việt là 168,1cm và chiều cao nữ giới khoảng 156,2cm, tăng 3,6cm với nam và 1,4cm với nữ so với 10 năm trước. Tuy nhiên, so với chiều cao trung bình trên thế giới hiện là 176,1cm đối với nam và 163,1cm đối với nữ, người Việt vẫn thấp bé.

Nhật Bản - một nước Châu Á, năm 2023, chiều cao trung bình của nam giới là 172cm, nữ 158cm. Cách đây 50 năm, nam giới của họ đạt 150cm và nữ là 149cm. 

Theo các chuyên gia, nhìn vào chiều cao người Nhật, họ cũng từ xuất phát điểm thấp bé, hiện chiều cao trung bình thuộc hàng đầu thế giới. Với người Việt, "thấp bé, nhẹ cân" cũng không phải là đặc tính di truyền. 

Nhiều nghiên cứu cho thấy việc phát triển chiều cao phụ thuộc vào di truyền 20%, còn yếu tố dinh dưỡng, rèn luyện thể thao và môi trường chiếm 80%.

"Nếu cải thiện chế độ ăn, cộng thêm luyện tập thể thao, ngủ đủ giấc... thì tầm vóc của người Việt sẽ tiếp tục được cải thiện. Tôi chỉ cao 150cm, nhưng con trai cao đến 183 cm", doanh nhân Thái Hương chia sẻ tại hội thảo.

Theo PGS Dương, khoảng 86% chiều cao tối đa của con người đạt được trong độ tuổi dưới 12 tuổi. Vì thế, dinh dưỡng trong 1.000 ngày đầu đời, tiếp đến giai đoạn học đường là vô cùng quan trọng, quyết định sự phát triển tối đa tầm vóc, thể lực và trí lực của con người.

Hiệu quả tích cực sau can thiệp từ bữa ăn học đường

Tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Thanh Đề, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Thể chất, Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá, mô hình điểm bữa ăn học đường bảo đảm dinh dưỡng kết hợp tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh Việt Nam đã đạt kết quả tích cực.

Mô hình được triển khai tại 10 tỉnh thành trên cả nước (Sơn La, Thái Bình, Hà Nội, Hải Phòng, Nghệ An, Huế, Quảng Nam, Lâm Đồng, TP HCM, An Giang), đại diện cho 5 vùng sinh thái của Việt Nam.

Theo đó, 400 thực đơn bữa ăn học đường được sử dụng, với khẩu phần đa dạng, cân đối, giàu vi chất dinh dưỡng, bổ sung sữa tươi. Bên cạnh dinh dưỡng, học sinh được tăng cường thể chất qua 130 bài tập vận động và 60 trò chơi phù hợp với từng lứa tuổi, giúp học sinh tăng cường sức khỏe, phát triển thể lực.

Sau can thiệp, tỉ lệ suy dinh dưỡng thấp còi đã giảm, chiều cao và cân nặng của của trẻ mầm non và tiểu học đều tăng.

Vì thế, chuyên gia này cho rằng cần nhân rộng mô hình và tiến tới luật hóa dinh dưỡng học đường. 

Chia sẻ kinh nghiệm về dinh dưỡng học đường tại Nhật Bản, GS Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản chia sẻ, Luật về dinh dưỡng học đường ở Nhật Bản từ năm 1954, luật vừa chuẩn hóa bữa ăn học đường, vừa chú trọng phát triển giáo dục dinh dưỡng. Đến nay, 99% trường Tiểu học và 91,5% trường THCS tại Nhật đã áp dụng chương trình này.

Kết quả, tình trạng suy dinh dưỡng giảm đáng kể, tầm vóc, chiều cao trung bình của thanh niên Nhật Bản tăng trưởng vượt bậc.

GS.TS Lê Thị Hợp, Chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam, chuyên gia đầu ngành về dinh dưỡng cũng cho rằng, việc luật hóa dinh dưỡng học đường tại nước ta là vấn đề cấp thiết, để có giải pháp bền vững và đồng bộ.

"Các hoạt động về dinh dưỡng học đường giúp chuẩn hóa bữa ăn cho học sinh, chuẩn hóa quy trình chế biến, tăng cường nhận thức dinh dưỡng lành mạnh để giúp cho trẻ phát triển toàn diện.

Luật cũng là căn cứ để đưa kiến thức dinh dưỡng vào các bài học chính khóa cho học sinh; tăng cường sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong chăm sóc dinh dưỡng cho học sinh", GS Hợp nói.

Theo PGS.TS Trần Thanh Dương, để đạt các mục tiêu đề ra, ngoài sự nỗ lực, chủ động của nhà trường và các tổ chức giáo dục, cần có sự tham gia của gia đình, doanh nghiệp và toàn thể cộng đồng.

Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng giai đoạn 2021-2030 đặt mục tiêu cải thiện tình trạng dinh dưỡng cho toàn dân, đặc biệt là nhóm trẻ em và thanh thiếu niên tuổi học đường, trong đó kiểm soát tỉ lệ thừa cân béo phì ở trẻ em, nhất là ở khu vực thành thị.

Đồng thời, tăng cường giáo dục dinh dưỡng trong nhà trường, với mục tiêu 60% trường học ở khu vực thành thị và 40% ở khu vực nông thôn tổ chức bữa ăn học đường xây dựng thực đơn theo khuyến nghị vào năm 2025 và phấn đấu đạt tương ứng 90% và 80% vào năm 2030.

Hoa đu đủ (thường là hoa đu đủ đực) có thể ngăn ngừa ung thư, tăng cường tiêu hóa và cảm giác thèm ăn và làm giảm các vấn đề về tim mạch và hô hấp. Các chất tannin, flavonoid và chất chống oxy hóa trong hoa đu đủ đã được mô tả trước đây có tác dụng loại bỏ các gốc tự do khỏi cơ thể.

Việc tiêu thụ hoa đu đủ giúp cơ thể trung hòa các gốc tự do và điều chỉnh hệ thống miễn dịch.

Tác dụng của hoa đu đủ

Hoa đu đủ cũng được sử dụng trong nhiều liệu pháp truyền thống để điều trị sốt rét, vàng da, đau khớp, ho, cảm lạnh, sốt và nhiễm trùng do virus. Do đó, việc phân tích các thành phần hóa thực vật của hoa đu đủ được sử dụng theo truyền thống để điều trị nhiều loại bệnh là điều cần thiết. 

Trong nghiên cứu hiện tại, các chất chuyển hóa thứ cấp như alkaloid, flavonoid, saponin, steroid và tannin có trong các chiết xuất hoa đu đủ khác nhau. Alkaloid là một loại hợp chất nitơ và hơn 10.000 alkaloid được biết là do thực vật sản xuất.

Khoảng 8.000 flavonoid đã được báo cáo từ các loài thực vật khác nhau. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích, bảo vệ, tạo hương vị và tạo sắc tố. Flavonoid có bản chất chống dị ứng, chống ung thư, bảo vệ gan, chống tiểu đường, kháng khuẩn, chống viêm và chống virus. 

Saponin là một nhóm lớn các glycosid có đặc tính tạo bọt. Saponin được biết đến là có đặc tính kháng khuẩn, chống sốt rét, chống dị ứng, chống tiểu đường, diệt côn trùng và chống viêm. 

Tanin là phức hợp các hợp chất polyphenolic được tổng hợp bởi thực vật. Tanin cũng được báo cáo là có hoạt tính chống oxy hóa, kháng khuẩn, kháng virus, chống khối u và chống viêm. 

Sự hiện diện của tất cả các hợp chất này trong hoa đu đủ làm nổi bật tầm quan trọng của hoa đu đủ trong việc điều trị nhiều loại bệnh khác nhau. Các cộng đồng dân tộc đã biết về các lợi ích đối với sức khỏe của hoa đu đủ vì họ đang sử dụng nó trong nhiều chế phẩm y học dân tộc.

Hoa đu đủ cũng chứa các vitamin như thiamine (B1), riboflavin (B2), niacin (B3), axit ascorbic (C) và chứa các khoáng chất như canxi, magie, mangan, kẽm, đồng, cadmium, coban, chì, sắt, kali và natri.

Tác dụng chống oxy hóa

Hầu hết các bệnh liên quan đến sự tích tụ các gốc tự do ở người có thể tránh được bằng cách tiêu thụ thường xuyên trái cây và rau quả.

Trong những năm gần đây, việc thường xuyên bổ sung chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa được khuyến khích mạnh mẽ. Lý do, phenol và polyphenol có trong chúng đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe lâu dài và giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính và thoái hóa. 

Nghiên cứu cho thấy chiết xuất của hoa đu đủ cho thấy hoạt động chống oxy hóa mạnh mẽ. Đây là loại dược liệu tiềm năng có thể dùng hàng ngày như một loại rau hoặc trà thảo mộc.

Tác dụng kháng khuẩn

Một số nghiên cứu báo cáo về hoạt động kháng khuẩn ở cây đu đủ như hoa, lá và hạt đối với các chủng vi khuẩn Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Streptococcus pneumoniaevà E. coli.

Tác dụng phòng chống ung thư

Ung thư là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn thế giới. Chế độ ăn uống nhiều trái cây và rau quả giàu chất chống oxy hóa làm giảm đáng kể nguy cơ mắc nhiều bệnh ung thư.

Thực vật có nhiều chất phytochemical với nhiều hoạt tính sinh học khác nhau bao gồm các hoạt động chống oxy hóa, chống viêm và chống ung thư an toàn. Một trong những loại thảo dược có ích là hoa đu đủ đực. Hoa đu đủ đực đã được nghiên cứu trong đó phần thân của hoa đu đủ đực có chất chống oxy hóa cao.

Nghiên cứu cho thấy phần chiết xuất hexane của hoa đu đủ đực có tác dụng chống ung thư tốt đối với bệnh ung thư vú và có thể ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư đại tràng.

Nhìn chung, nghiên cứu về khả năng chống oxy hóa và chống ung thư của chiết xuất hexane từ hoa đu đủ đực có thể kết luận rằng hoa đu đủ là một nguồn chất chống oxy hóa tuyệt vời và là nguồn cung cấp chất chống ung thư tiềm năng đầy hứa hẹn.

Những phát hiện này cho thấy giá trị y học của hoa đu đủ đực về mặt chống lại và phòng ngừa ung thư.

Ngoài ra, hiện nay, chưa có những nghiên cứu về tính an toàn của hoa đu đủ đực. Vì thế, chúng ta cần thận trọng khi sử dụng cho trẻ em dưới 3 tuổi và phụ nữ có thai.

Lương y Phùng Tuấn Giang

Chủ tịch Viện Nghiên cứu Phát triển Y dược cổ truyền Việt Nam, Chủ tịch Tổ chức Quốc tế Chữa bệnh bằng Liệu pháp Thiên nhiên tại Việt Nam

- Chống cằm

Việc chống tay lên cằm lâu ngày sẽ ảnh hưởng đến xương cằm và việc lưu thông máu. Nó có thể khiến cho cằm bị lệch và da vùng cằm bị lão hóa nhanh hơn. Chống cằm một bên lâu dài sẽ khiến gương mặt bị biến dạng, mất cân đối.

- Đưa dụng cụ lên miệng

Chúng ta buộc phải mím môi khi nhấm nháp đồ uống thông qua ống hút, điều này gián tiếp hình thành các nếp nhăn xung quanh miệng. Điều tương tự cũng xảy ra đối với việc hút thuốc lá.

Vệ sinh mặt không đúng cách, sử dụng khăn mặt không sạch, dùng chung khăn là một trong những lỗi hay gặp nhất của mọi người, gây nên tình trạng mụn cho làn da, nhiễm trùng mặt, nấm da, lây lan nhiều bệnh da…

- Tư thế lúc ngủ

Nguyên nhân của việc xuất hiện các nếp nhăn trên má và cằm là do khuôn mặt của bạn bị ép vào gối trong lúc nằm nghiêng khi ngủ. Nằm nghiêng một bên khi ngủ thường xuyên gây mặt lớn mặt nhỏ do bên nhóm cơ bên nằm nghiêng bị tì đè.

Các chuyên gia khuyên rằng nằm ngửa khi ngủ là tư thế tốt nhất để chúng ta duy trì ngoại hình trẻ đẹp, sự tươi tắn và tinh thần thoải mái.

Nằm sấp khi ngủ cũng là một cách ngủ phản khoa học. Nằm sấp khi ngủ có thể làm thay đổi hình dạng khuôn mặt khiến đường sống mũi lệch và khóe miệng không đối xứng, khuôn mặt dễ hình thành nếp nhăn khóe miệng ở một bên.

- Sử dụng điện thoại, máy vi tính liên tục trong nhiều giờ

Trong thời đại công nghệ hiện nay, mọi người có xu hướng sử dụng các thiết bị điện tử để làm việc và giải trí với tần suất cao. Điều này không chỉ gây tổn thương cho mắt mà còn dẫn đến những tác hại khôn lường với làn da.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng khi ánh sáng xanh xuyên qua da, các loại oxy phản ứng được hình thành, dẫn đến tổn thương DNA cũng như làm trầm trọng hơn những vấn đề về da như nám và sạm màu. 

Ngoài tác nhân làm tăng sắc tố da, ánh sáng xanh còn làm rối loạn nhịp sinh học tự nhiên của cơ thể gây mất ngủ, làm tinh thần mệt mỏi, căng thẳng. Đây là nguyên nhân chính khiến các vết thâm mụn càng khó lành hơn. 

Bên cạnh đó, việc tiếp xúc gần với màn hình điện thoại sẽ kích thích sản xuất các gốc tự do trong da, phá vỡ collagen, khiến làn da mất đi sự đàn hồi tự nhiên, thúc đẩy quá trình lão hóa, dẫn đến hình thành các nếp nhăn.

- Thở bằng miệng

Khi vận động nhanh, mạnh, chúng ta có thể phải há miệng để thở. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể vì thải ra nhiều CO2, sau đó sẽ hít thở trở lại bình thường. Tuy nhiên, nếu hít thở bằng miệng trở thành thói quen, nó có thể làm khuôn mặt bạn dài hơn, hàm hõm vào, mũi xệ…

- Thói quen nhai một bên

Hầu hết mọi người có thói quen chỉ nhai một phía nhưng tốt hơn hết bạn nên tập thói quen nhai cả hai bên. Nhai một bên trong thời gian dài sẽ khiến khuôn mặt bất cân xứng. Điều này cũng không tốt cho sức khỏe hàm của bạn.

- Nghiến răng

Việc nghiến răng liên tục khi ngủ hay khi nói chuyện khiến cho cấu trúc khuôn mặt bị biến đổi. Nghiến răng nhiều làm cơ hàm lớn hơn, má rộng hơn, khuôn mặt vì thế càng trở nên thiếu tự nhiên và mất cân đối.

- Sử dụng cơ mặt không hợp lý

Một số người thường hay nhướn, nhếch mày để thể hiện biểu cảm ngạc nhiên của gương mặt. Nếu hành động này diễn ra quá thường xuyên và lặp lại trong thời gian dài sẽ làm ảnh hưởng đến cơ mặt, có thể tạo thành nhiều nếp nhăn ngang ở trán. 

Việc thường xuyên cười nhiều quá, hết cỡ cũng có thể tạo nhiều vết chân chim vùng thái dương.

Dưới đây là các thói quen dưới đây làm ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản, có thể gây vô sinh ở nam giới:

Hút thuốc

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ⅓ dân số thế giới trên 15 tuổi đều hút thuốc lá. Hút thuốc lá có tác động trực tiếp đến chức năng sinh sản của cả nam và nữ. Các nghiên cứu cho thấy, những nam giới hút thuốc có số lượng tinh trùng và chất lượng tinh trùng thấp hơn so với những nam giới không hút thuốc.

Thời gian hút thuốc càng lâu và số lượng thuốc hút càng nhiều (một ngày hút trên 20 điếu) thì nguy cơ vô sinh càng cao. Ngoài ra, hút thuốc cũng là nguyên nhân gây ra tình trạng rối loạn cương dương ở nam giới.

Sử dụng rượu bia

Uống rượu bia nhiều ảnh hưởng đến một số hormone ở nam giới (Testosterone, LH, FSH) làm cản trở sự phát triển của tinh trùng.

Các độc tố trong rượu, bia có thể làm hỏng cấu trúc DNA của tinh trùng, làm tăng nguy cơ dị tật, giảm chất lượng và số lượng của tinh trùng.

Ăn nhiều đồ chiên rán, dầu mỡ

Theo các nhà khoa học, trong các món ăn chiên rán tẩm bột có chứa thành phần acrylamide, chất này làm cho chất lượng tinh trùng giảm và có thể gây ra một số bệnh ung thư.

Ngoài ra trong các đồ ăn chiên rán đều có một loại acid béo không bão hòa. Chất này ảnh hưởng trực tiếp đến hormone nam giới làm gián đoạn quá trình sản xuất tinh trùng ở nam giới.

Sử dụng chất kích thích

Ma túy, đặc biệt là cần sa ảnh hưởng trực tiếp đến tinh trùng. Cần sa làm suy yếu khả năng di chuyển của tinh trùng, khiến chúng khó tiếp cận trứng để thụ tinh. Sử dụng ma túy có thể gây tổn thương DNA của tinh trùng, tăng nguy cơ dị tật và các vấn đề sinh sản.

Mặc quần chật, tắm nước quá nóng

Thói quen này vô tình làm tăng nhiệt độ tinh hoàn và làm giảm chất lượng tinh trùng. Do vậy nam giới không nên ngâm mình trong bồn tắm nước nóng quá lâu và mặc quần lót rộng rãi, thoáng mát.

Stress

Căng thẳng thường xuyên có thể ảnh hưởng đến hormone Testosterone và LH, điều này ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng. Ngoài ra, các vấn đề về tâm lý gây ra các rối loạn chức năng tình dục như rối loạn cương dương, xuất tinh sớm, khó xuất tinh.

Thừa cân, béo phì

Thừa cân, béo phì có ảnh hưởng lớn đến chức năng sinh sản của nam giới. Lớp mỡ thừa quanh vùng bụng và đùi có thể làm tăng nhiệt độ bìu, nơi sản xuất tinh trùng khiến chất lượng tinh trùng bị suy giảm.

Thức khuya

Các nghiên cứu cho thấy, việc thức khuya sau 0h khiến nam giới giảm chất lượng tinh trùng. Một nghiên cứu năm 2017 được công bố trên Medical Science Monitor cho thấy nam giới khỏe mạnh ngủ ít hơn 6 giờ đã có lực lượng tinh trùng bị suy yếu. Tinh trùng từ nam giới thiếu ngủ có tỷ lệ sống sót thấp hơn.

Bác sĩ chuyên khoa 2 Nguyễn Văn Phúc

Khoa Nam học, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108