Màn pháo hoa 'bắc thang lên Mặt trăng' gây choáng ngợp

Theo The Vergedẫn tin từ trang New Scientist, dữ liệu Facebook của hơn 3 triệu người dùng từng sử dụng một ứng dụng trắc nghiệm tính cách bản thân đã được đăng tải trên một trang web với lớp bảo mật "có cũng như không" và hoàn toàn có thể bị kẻ gian truy cập. New Scientistcũng cho biết những dữ liệu này bao gồm các câu trả lời của người dùng Facebook về tính cách của họ, và tuy không có tên của người tham gia, những thông tin khác như tuổi, giới tính, tình trạng hôn nhân,... đều bị thu thập.

Tất cả những dữ liệu này đều được đặt trên một trang web cộng tác mà lẽ ra chỉ những nhà nghiên cứu được cấp phép mới có thể truy cập. Tuy nhiên, New Scientistcho biết tài khoản và mật khẩu đăng nhập vào trang web có thể được tìm thấy "ngay trên Google trong vòng chưa đầy một phút tìm kiếm", cho phép ai cũng có thể truy cập vào những dữ liệu này.

Ứng dụng trắc nghiệm cá nhân này có tên myPersonality. Theo New Scientist, hơn 3 triệu người tham gia đã đồng ý chia sẻ thông tin một cách ẩn danh cho các nhà nghiên cứu. Nhóm đứng sau ứng dụng myPersonality cho phép mọi nhà nghiên cứu đều có thể truy cập vào những dữ liệu đã thu thập được, chỉ cần họ đăng ký tài khoản và đồng ý sẽ sử dụng nó một cách ẩn danh. Tổng cộng, có 280 người đã được trao quyền truy cập, bao gồm một số nhân viên của Facebook và các công ty công nghệ lớn khác.

Vụ việc lần này có rất nhiều điểm chung với bê bối Cambridge Analytica đã thu hút sự chú ý của công chúng trong suốt vài tháng qua, khi dữ liệu của 87 triệu người dùng Facebook đã bị thu thập và sử dụng một cách trái phép thông qua ứng dụng trắc nghiệm tính cách thisisyourdigitallife. Cả myPersonality và thisisyourdigitallife đều được tạo ra bởi các nhà nghiên cứu của Đại học Cambridge, và đều có chung một nhà nghiên cứu: Aleksandr Kogan.

Aleksandr Kogan

Kogan là người đã tạo ra ứng dụng thisisyourdigitallife, và theo New Scientist, anh cũng tham gia vào dự án myPersonality cho tới giữa năm 2014 (dự án được khởi xướng từ năm 2009). Đại học Cambridge cho biết myPersonality được bắt đầu từ trước khi người tạo ra nó nhập học tại trường, và ứng dụng này không hề được phê duyệt thông qua quy trình đánh giá đạo đức của trường.

Về phía Facebook, một phát ngôn viên của công ty tuyên bố ứng dụng đang được điều tra và sẽ bị cấm khỏi nền tảng nếu "nhóm nghiên cứu từ chối hợp tác hoặc không đạt những tiêu chuẩn mà chúng tôi đề ra". Trong một diễn biến có liên quan, nhằm "thanh lọc" nền tảng khỏi những ứng dụng cố tình lạm dụng dữ liệu người dùng, Facebook đã tuyên bố vào sáng nay rằng công ty đã đình chỉ 200 ứng dụng, trong đó có myPersonality, và tiến hành điều tra hàng nghìn ứng dụng khác.

Tuy số người dùng bị rò rỉ dữ liệu lần này "chỉ" là 3 triệu người so với 87 triệu người của Cambridge Analytica, vụ việc đã một lần nữa cho thấy những thông tin như thế này có thể chi tiết đến mức nào và được lan rộng như thế nào. Một trong những vấn đề lớn nhất ở đây là, mặc dù những dữ liệu này đều được ẩn danh, New Scientistcho biết việc "tái định danh" là khá dễ dàng bằng cách sử dụng những thông tin Facebook được gắn với mỗi bài kiểm tra tính cách.

Theo Tổng cục Hải quan, hai nhóm hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện và nhóm hàng điện thoại các loại và linh kiện có tổng kim ngạch xuất khẩu trong tháng 5/2017 đạt gần 6 tỷ USD, qua đó đưa kim ngạch xuất khẩu trong 5 tháng đầu năm 2017 của 2 nhóm hàng này đạt 25,66 tỷ USD, tăng 24% so với cùng kỳ năm 2016.

Các thị trường chính nhập khẩu hai nhóm hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện và nhóm hàng điện thoại các loại và linh kiện từ Việt Nam trong 5 tháng đầu năm 2017 là thị trường EU 6,57 tỷ USD, Hoa Kỳ 2,89 tỷ USD, Trung Quốc 2,69 tỷ USD, Hàn Quốc 2,14 tỷ USD…

Phải nói ngay rằng bản chất các ông lớn của ngành thương mại điện tử (TMĐT) như Alibaba, Amazon, eBay, Lazada, Jomashop,... không phải là bên bán hàng họ trực tiếp sản xuất ra, mà thực chất họ chỉ là bên trung gian cho thuê gian hàng và thu phí của người bán, mức phí này được tính dựa trên việc vận hành hệ thống logistic cũng như quy mô/khả năng kết nối giữa bên bán hàng và người mua hàng.

Nói dễ hiểu hơn, hầu hết mô hình các công ty TMĐT sẽ giống như một ban quản lý chợ, cung cấp các gian hàng cho thuê và thu phí người bán. Trong khi đó người mua và người bán phải tự chịu trách nhiệm về thương hiệu, chất lượng, xuất xứ và giá cả của hàng hóa. Tuy nhiên, cũng như việc một cái chợ mà để lọt nhiều gian hàng bán hàng nhập lậu, hàng nhái, kém chất lượng và người dân cũng hay rỉ tai nhau "đừng mua hàng ở chợ đó", thì chợ online cũng sẽ "mang tiếng" nếu để tình trạng hàng kém chất lượng tràn lan, ảnh hưởng tới chính uy tín của website.

Với các nhu cầu và tiêu chí khác nhau, dần dần các công ty TMĐT phát triển theo ba mô hình/nhóm hoạt động, bao gồm:

1. Công ty TMĐT đứng ra gom hàng và trực tiếp bán hàng (Amazon, Tiki,... có hình thức này)

2. Cho nhà sản xuất/phân phối ký gửi kho hàng (Amazon, Leflair, Lazada, Tiki, Jomashop,..)

3. Cho phép bên bán hàng (công ty hoặc cá nhân) mở gian hàng và đăng bán trực tiếp (Alibaba và Shopee chỉ có loại hình này, Lazada có loại hình này)

Qua mô hình trên có thể thấy chỉ có mô hình đầu tiên (số 1) là công ty TMĐT có thể kiểm soát gần như hoàn toàn chất lượng hàng hóa đầu vào, qua đó đảm bảo được chất lượng hàng hóa đầu ra (bán cho khách hàng). Tuy nhiên, mô hình này đòi hỏi doanh nghiệp phải có ngân sách lớn, lượng khách hàng lớn (để tiêu thụ sản phẩm, tránh tồn kho), kho bãi lớn và nhân lực dồi dào. Nhược điểm của mô hình này là sẽ hạn chế về sự đa dạng hàng hóa, do vậy ít có doanh nghiệp hoạt động 100% theo mô hình này. Đó cũng là lý do bạn sẽ thấy hàng hóa/mẫu mã sản phẩm ở Tiki thường không phong phú bằng Lazada hay Shopee, Adayroi...

Còn mô hình thứ 2 không thực sự đảm bảo như mô hình đầu tiên nhưng nhưng vẫn có sự giám sát của doanh nghiệp TMĐT do họ là đơn vị nhập và lưu kho, chưa kể do tính chất hợp tác (thường là dài hạn) giữa bên bán và sàn TMĐT nên thường có độ uy tín khá cao. Mô hình này được nhiều sàn TMĐT lựa chọn do không phải bỏ vốn ban đầu để gom hàng và cũng không lo tồn kho như mô hình đầu tiên. Amazon là đơn vị hoạt động theo mô hình thứ (1) và thứ (2) nên hàng hóa có sự đảm bảo tốt hơn những gì mà Alibaba hay Lazada đang cung cấp.

Trong khi đó, mô hình thứ 3 là mô hình tốn ít chi phí vận hành nhất cho các sàn TMĐT do họ chỉ đứng ra cho thuê gian hàng để bên bán hàng đứng ra trực tiếp bán cho người mua, không tốn bất cứ chi phí nào về kho bãi/lưu kho, kiểm soát đầu vào. Lúc này sàn TMĐT chỉ đứng vai trò trung gian và vận hành logistic, qua đó thu phí từ bên bán hàng. Tuy nhiên, mô hình này bộc lộ rõ điểm yếu lớn nhất là không kiểm soát được độ uy tín cũng như chất lượng hàng hóa đầu vào và đầu ra của bên bán. 

Hàng nhái bày bán tràn lan trên Lazada trước dịp khuyến mãi (ảnh chụp màn hình ngày 8/5/2018) 

Nhìn ra thế giới, không ít báo chí trong và ngoài nước coi Alibaba (hiện là công ty mẹ của Lazada Vietnam) như là một chợ hàng giả lớn nhất thế giới và CEO Jack Ma là "trùm bán hàng giả". Thực ra điều này cũng không quá sai nhưng liệu đây là do bản chất của hình thức chợ bán hàng online này hay là vấn đề của chính doanh nghiệp? 

Lazada đang hoạt động theo mô hình thứ (2) và thứ (3), tức là ký gửi và cho thuê gian hàng, nên về một góc độ nào đó . Họ đóng vai trò sàn giao dịch TMĐT, đứng ra làm trung gian cho bên bán và bên mua (B2C). Nói cách khác, Lazada không phải là thủ phạm trực tiếp trong việc bán hàng giả, hàng nhái hay hàng thiếu chất lượng.

Có mô hình tương tự với Lazada, vào tháng 5/2016, Alibaba đã bị tổ chức chống hàng giả quốc tế IACC khai trừ vì "nỗ lực chống hàng giả của họ chưa đủ lớn", buộc Alibaba sau đó phải tăng cường kiểm soát các gian bán hàng hiệu trên chợ của mình, yêu cầu người bán phải chứng minh xuất xứ hàng hóa. 

Như vậy, không thể phủ nhận trách nhiệm của Lazada và các trang TMĐT trong vấn đề hàng giả, hàng nhái. Có thể nói, trách nhiệm chính xác của Lazada trong các vụ việc hàng giả như VnReview đã đề cập chính là , nói theo quy phạm là họ có "nỗ lực chưa đủ lớn để chống hàng giả bày bán trên chợ Lazada", chứ không phải họ bán hàng giả. Đó là thứ mà người mua cần phân biệt khi có tranh chấp thương mại xảy ra.

Chỉ có bán hàng lưu kho mới giúp Lazada kiểm soát được chất lượng hàng hóa

Có thể nói, số lượng các cửa hàng cũng như người bán trên Lazada ngày càng đông, cộng với thói quen kinh doanh chộp giật của không ít người Việt sẽ càng gây khó khăn cho nỗ lực chống hàng nhái hàng giả của các chợ TMĐT như Lazada, Shopee hay Adayroi. Trừ khi họ hoạt động theo mô hình lưu kho như Tiki, nhưng cái giá phải trả là sự đa dạng về mẫu mã và chủng loại hàng hóa - thứ làm nên thành công của Lazada.

Do vậy, có thể nói việc chống hàng giả hàng nhái trên các trang TMĐT là vô cùng khó khăn. Bản thân chống hàng giả tại các chợ/siêu thị vật lý đã khó, việc này ở các chợ TMĐT trực tuyến càng khó khăn gấp bội khi lượng hàng hóa, số lượng gian hàng và chủng loại mặt hàng không dừng ở mức con số hàng ngàn. Điều này đòi hỏi các nhà quản lý cũng như bản thân các sàn TMĐT phải sớm đưa ra các công cụ/điều khoản hiệu quả và chặt chẽ hơn.

Không thể phủ nhận bản thân Lazada đã có những nỗ lực nhất định khi tung ra công cụ phản hồi/đánh giá với cửa hàng, nhưng có vẻ như công cụ này không thực sự hiệu quả và bản thân việc "cởi mở" thu nạp các gian hàng đã phần nào làm giảm khả năng kiểm soát chất lượng gian hàng của họ. Do hạn chế về nhân sự và quản lý, nên hầu hết các phản ứng/xử lý của Lazada hiện nay mới chỉ dừng ở việc "sự đã rồi", tức là sau khi có phản hồi họ mới tạm đóng băng gian hàng/mặt hàng như vụ việc vừa phản hồi với VnReview, thay vì chủ động truy lùng các gian hàng giả. Có lẽ đã đến lúc đưa ra các công cụ quản lý tự động sử dụng trí thông minh nhân tạo để hỗ trợ yếu tố con người trong việc kiểm soát các gian hàng trên chợ TMĐT.

Tuy vậy, ngoài Lazada thì yếu tố con người và bản thân các nhà bán hàng trên sàn TMĐT này đóng vai trò quan trọng. Bởi chính họ là những người có trách nhiệm trực tiếp với khách hàng của mình. Chính các hành động vô trách nhiệm để kiếm lợi bất chấp uy tín của họ đã gián tiếp làm suy giảm niềm tin vào các hoạt động TMĐT tại Việt Nam, cũng như sàn giao dịch mà họ đang tham gia bày bán. Nói cách khác, trong khi tìm cách lừa đảo người mua thì chính các nhà bán hàng đã tự làm khó mình, tự kìm hãm sự phát triển của thanh toán online cũng như TMĐT ở trong nước.