“Thà bán đất, bán trâu chứ không bán ché”

Ngồi cùng vợ trên ngôi nhà sàn đang trên đà xuống cấp, ông ông K’Mun Sơn (ngụ huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng) kể cho chúng tôi nghe những câu chuyện kể về vật thiêng của người K’Ho tại cao nguyên Di Linh trong niềm say đắm lạ kỳ.

Ông nói, ở Di Linh này, bây giờ hầu như không còn ai giữ được ché cổ của tổ tiên. Ché cổ vốn đã ít ỏi, nay càng khan hiếm hơn. Ché được các tay buôn cổ vật săn lùng trước khi người K’Ho nơi đây chưa từ bỏ các hủ tục, còn lánh mình sau những vạt rừng.

Lúc ấy, nhà sàn nào cũng có ché ông, ché bà. Khi bước chân vào những gia đình có uy tín trong buôn, người ta phải giật mình, thán phục vì bắt gặp dàn ché cổ to lớn, màu men bóng bẩy, rực rỡ.

Thế rồi những đồng tiền từ giới buôn cổ vật ùa vào buôn làng, cuốn phăng chiêng, ché, xà gạc cổ khỏi nhà người dân. Các bậc cao niên trong thôn K’Ming (thị trấn Di Linh) kể, họ không biết "người Kinh giàu có mua ché để làm gì".

Thế nhưng, những tay buôn ché cổ trả giá rất cao. Không thể cầm lòng trước món tiền quá lớn, nhiều gia đình người K’Ho chấp nhận bán đi vật thiêng của dòng họ để đổi lấy nhà gạch, ruộng bằng…

Sở hữu bộ sưu tập ché cổ với số lượng lớn, ông K’Mun Sơn dĩ nhiên trở thành “mồi ngon” của những tay buôn cổ vật. Ông nói, mỗi năm, ông gặp và từ chối khách lạ đến hỏi mua ché “không dưới chục lần”.

Đây là 2 cặp ché cổ có tên gọi mặt trăng, mặt trời. Ông Sơn tiết lộ, một nhà nghiên cứu văn hóa tại địa phương xác nhận, hiện nay, chỉ ông mới có đủ 2 cặp ché Nhật – Nguyệt như thế. (Ảnh: Nguyễn Sơn).

“Mỗi người đến tìm tôi bằng một cách khác nhau. Có người giả vờ là nhà nghiên cứu văn hóa đến thăm quan ché rồi đặt vấn đề mua lại. Có người thẳng thắn nói rằng mình trong giới buôn ché cổ cho nhà giàu, có người lại tìm cách làm thân rồi tỉ tê, dụ dỗ tôi bán ché. Họ trả giá cao lắm, có người trả cả mấy trăm triệu đồng để mua lại cặp ché ông, ché bà của tôi”, ông K’Mun Sơn kể.

Thế nhưng, ông vẫn quả quyết, “cái bụng mình không ưng bán ché”. Mặc ai trả giá, mặc ai tỉ tê, dụ dỗ, ông vẫn một mực chối từ, kiên quyết không bán.

Để khẳng định ý định của mình, ông nói với chúng tôi rằng, "nếu gia đình gặp chuyện” thà bán đất, bán lúa, bán trâu chứ không bao giờ bán ché.

Liều mình chống nạn “chảy máu” vật thiêng

Ông Sơn nói: “Bây giờ giá ché cổ cao lắm. Tiền bán một cái ché cổ bằng mấy mùa rẫy, mùa lúa. Nhưng bán đi là bán cả nét đẹp văn hóa dân tộc mình, bán đi linh hồn cha ông mình. Tôi không bán để giữ lại văn hóa dân tộc và cũng để làm gương cho người khác”.

Ông Sơn cũng chia sẻ, việc chống lại nạn “chảy máu” cổ vật khiến ông gặp phải không ít rắc rối. Không thuyết phục được ông, các tay buôn cổ vật nhắm đến bà Ka Nhoi, vợ ông. Thậm chí, các đối tượng này còn dụ dỗ, kích động con cái ông để họ thúc ông bán ché.

Già làng K’Tiếu cẩn thận lau chùi, cất giữ, bảo quản những vật thiêng của dân tộc mình. (Ảnh: Nguyễn Sơn).

Bà Ka Nhoi kể: “Họ đến nhiều lần lắm. Ban đầu, họ nói chỉ đến xem ché cho biết nhưng sau đó hỏi mua. Họ trả tiền cao lắm. Tôi nói không bán, họ bảo rằng, khi chúng tôi chết đi, con cái tôi cũng bán, có khi còn vứt bỏ. Bây giờ được giá, bán còn có lời. Tuy nhiên, chúng tôi quyết rồi, không bán ché đâu”.

Cũng theo bà Ka Nhoi, không chỉ kiên quyết không bán ché dù gia đình thiếu trước hụt sau, ông Sơn còn vận động bà con trong làng không bán ché cổ, xà gạc cúng,… Ông đến từng gia đình vận động, khơi dậy niềm tự hào văn hóa dân tộc mình cũng như chia sẻ thêm giá trị tinh thần của những chiếc ché cổ.

Trong khi đó, ông K’Broh cũng kiên quyết nói không với việc bán cổ vật của dân tộc. Bằng uy tín của một cán bộ về hưu, mỗi khi có dịp, ông đều phân tích về những vật thiêng của người K’Ho. Qua đó, ông khuyên bà con không bán ché, bán xà gạc.

Ông luôn đau đáu chuyện “chảy máu” vật thiêng và bản sắc văn hóa dân tộc K’Ho dần mai một. (Ảnh: Nguyễn Sơn).

Tại thôn Duệ (xã Đinh Lạc, huyện Di Linh), già làng K’Tiếu cũng giữ vững tấm gương bảo vệ, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mình. Tại huyện Di Linh, già Tiếu được biết đến như người con ưu tú, đầy uy tín của thôn Duệ.

Ông không chỉ nắm rõ các luật tục dân tộc mình mà còn là người truyền lửa văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ. Thế nên việc ông vẫn giữ gìn các vật thiêng của cộng đồng người K’Ho khiến dân làng cảm phục, “không dám” tự ý bán đi cổ vật của dân tộc.

Già Tiếu nói: “Tôi rất buồn vì những bản sắc của dân tộc mình ngày càng mai một. Người K’Ho đánh mất ché, xà gạc cúng… vào tay lái buôn cổ vật cũng chỉ là một khía cạnh trong việc bản sắc dân tộc bị mai một dần thôi. Tuy vậy, nếu không chữa được cái nhỏ thì làm sao sửa được cái lớn”.

“Khi có người đến nhà hỏi mua ché, xà gạc cúng, tôi đều từ chối và khuyên họ nên rời khỏi buôn làng, tìm một loại vật dụng hay thú vui khác để mua, sưu tầm. Tôi cũng nói thẳng là không chỉ tôi mà các gia đình khác trong thôn nếu còn ché, xà gạc cũng sẽ không bán cho họ đâu”, già Tiếu nói thêm.

Người phụ nữ Hà thành hơn 50 năm làm nghề sửa chữa ô tô

Hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghề sửa chữa ô tô, bà Hồng Sâm vẫn chưa có ý định nghỉ, dù đã bước qua tuổi 70. 

Thế nhưng ngay sau đó mẹ cô, để xoa dịu con gái, nói với Ishizuka rằng cô không cần phải lo lắng vì người đàn ông được chẩn đoán mắc bệnh nan y thực ra không phải là cha ruột của cô.

Nhiều năm trước, Ishizuka được sinh ra nhờ quá trình điều trị sinh sản bằng cách sử dụng tinh trùng của người hiến tặng tại Bệnh viện Đại học Keio danh tiếng. Về việc ai là người hiến tặng tinh trùng, mẹ của Ishizuka nói rằng bà không biết.

“Lúc đầu, tôi cảm thấy nhẹ nhõm vì ít nhất tôi đã không bị di truyền căn bệnh này”, Ishizuka, hiện 41 tuổi, nhớ lại trong một cuộc phỏng vấn gần đây.

Sachiko Ishizuka phát biểu tại một cuộc họp báo vào tháng 11 ở Tokyo.

“Nhưng lời thú nhận của mẹ đã phủ nhận tất cả những gì tôi tin về nguồn gốc sinh học của mình. Điều này khiến tôi cảm thấy toàn bộ 23 năm của cuộc đời mình đã được xây dựng trên sự giả dối. Tôi cảm thấy như bản sắc của mình đang tan rã”.

Câu chuyện của Ishizuka không chỉ là những tổn thương về tình cảm, đó là một cuộc khủng hoảng danh tính. Sự ra đi của cha mẹ không lâu sau đó càng khiến Ishizuka thêm hoang mang hơn. Với nhiều đứa trẻ cũng ra đời nhờ tinh trùng hiến tặng, bất ngờ, hoang mang về nguồn gốc sinh học của mình là trải nghiệm phổ biến.

Thiếu quy định pháp luật

Ngày nay, những người như Ishizuka ở Nhật Bản đặt câu hỏi về sự ẩn danh cứng nhắc được các cơ sở y tế áp dụng với người hiến tặng tinh trùng. Trong khi đó, xu hướng toàn cầu đang hướng tới việc công nhận quyền được tiếp cận thông tin và liên hệ với cha ruột của những đứa trẻ ra đời nhờ tinh trùng hiến tặng.

Đầu tháng 12, dự luật đầu tiên trong lĩnh vực hiến tặng tinh trùng đã được thông qua. Luật về cơ bản đã làm rõ rằng chính người chồng đồng ý việc hiến tinh trùng, chứ không phải người hiến, sẽ được công nhận là cha của đứa trẻ được thụ thai bằng phương pháp điều trị hiếm muộn.

Tuy nhiên, dự luật không giải quyết được các vấn đề cấp bách khác như tiêu chí, điều kiện của người cho và người nhận, làm thế nào để đảm bảo những đứa trẻ được thụ thai nhờ tinh trùng hiến tặng có quyền biết nguồn gốc tổ tiên của chúng. Luật chỉ nói trong một điều khoản bổ sung rằng những vấn đề đó sẽ được xem xét lại trong vòng hai năm tới.

Lịch sử thụ thai nhờ tinh trùng hiến tặng của Nhật Bản bắt đầu từ năm 1948, khi Bệnh viện Đại học Keio trở thành cơ sở đầu tiên của quốc gia tiến hành thủ thuật này thành công.

Kể từ đó, nhiều thông tin xung quanh người hiến tặng tinh trùng đã được giữ bí mật hoàn toàn, không tiết lộ bất kể là tên, tuổi, nơi ở và đặc điểm thể chất.

Đầu những năm 2000, các cơ sở mang thai hộ, nhận tinh trùng, trứng hiến tặng ở nước ngoài, một số báo cáo về khả năng hỗ trợ sinh sản, bao gồm cả việc hiến tinh trùng của họ hàng, xuất hiện và gây tranh cãi. Điều này thúc đẩy các quy định pháp luật ra đời để quản lý lĩnh vực y học sinh sản nói chung.

Năm 2003, Bộ Y tế đã biên soạn một báo cáo nêu rõ trẻ em ra đời nhờ tinh trùng hiến tặng nên được phép yêu cầu tiết lộ “thông tin nhận dạng” về người hiến tặng khi chúng được 15 tuổi. Tuy nhiên, gần 20 năm đã trôi qua, không có những nguyên tắc như vậy được đưa vào luật.

“Tôi muốn gặp ông ấy”

Mong muốn được biết về cha ruột cứ lớn dần đối với Ishizuka. Mỗi khi đến gặp bác sĩ và được hỏi liệu có thành viên nào trong gia đình bị dị ứng thuốc hoặc mắc các bệnh có thể di truyền, cô lại không thể trả lời.

Hơn thế, tìm hiểu về người hiến tặng là chìa khóa giúp Ishizuka lấy lại những gì đã mất.

“Không biết ông ấy là ai, là người như thế nào khiến tôi cảm thấy như thể mình được sinh ra chỉ nhờ tinh trùng. Tôi muốn cảm thấy đó là một con người, không phải tinh trùng, là cha của tôi”, Ishizuka nói.

Hiện là thành viên cốt lõi của một nhóm con cái được sinh ra nhờ tinh trùng hiến tặng, Ishizuka kêu gọi tiết lộ thông tin nhận dạng cá nhân về người hiến tặng để cô có thể tái tạo lại danh tính của mình.

“Tôi muốn gặp ông ấy, chỉ để tôi có thể tự mình thấy rằng ông ấy là có thật”, Ishizuka nói.

Các quốc gia như Anh và Đức cấm việc che giấu tên người hiến tặng tinh trùng.

Các bậc cha mẹ che giấu việc thụ tinh càng lâu thì cú sốc và cảm giác bị phản bội đến với con cái càng lớn. Như trong trường hợp của Ishizuka, việc mẹ né tránh chủ đề này khiến cô cảm thấy đó là điều cấm kỵ.

"Mẹ không thích việc tôi nói về nguồn gốc của bản thân với một người ngoài gia đình chúng tôi", Ishizuka nhớ lại. “Bà ấy cảm thấy điều đó thật đáng xấu hổ và cần phải giữ bí mật. Nó khiến tôi có ấn tượng rằng mẹ cũng đang phủ nhận sự tồn tại của tôi. Tôi cảm thấy lòng tự trọng bị tổn thương và mối quan hệ với mẹ cũng xấu đi”.

Quyền tiếp cận thông tin về nguồn gốc của một người ngày càng được công nhận ở nước ngoài.

Các quốc gia như Anh và Đức cấm giấu tên người hiến tặng tinh trùng, cho phép bất kỳ ai thụ thai bằng tinh trùng của người hiến tặng từ 18 tuổi trở lên tiếp cận "thông tin nhận dạng", chẳng hạn như tên đầy đủ và ngày sinh.

Ishizuka nói: “Ở Nhật Bản, trẻ em có xu hướng được coi là 'đồ đạc' của cha mẹ, những người được giao phó quyết định những gì tốt nhất cho con cái. Nhưng tất cả trẻ em đều lớn lên và khi trưởng thành, nếu chúng ta thực sự tò mò, tại sao chúng ta lại không có quyền được biết về nguồn gốc của mình chứ?”.

Ông bố gây phẫn nộ khi từ chối nhận con đã bỏ rơi 19 năm

"Con yêu, con ở đâu? Mười chín năm rồi, ngày nào bố cũng nhớ con ...", người đàn ông viết trong quá trình tìm kiếm đứa con trai thất lạc 19 năm.

Ông Đặng Hồng Sỹ nhắc lại việc, nhiều ý kiến Đại biểu Quốc hội, trong đó có cả Viện trưởng VKSND Tối cao, đều kiến nghị xem xét sửa lại điều 219 BLHS 2015 về tội Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí.

Theo đó, người nào được giao quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước mà vi phạm chế độ quản lý, sử dụng tài sản, gây thất thoát, lãng phí từ 100 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng hoặc dưới 100 triệu đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 1 - 5 năm. Mức từ 300 triệu đến dưới 1 tỷ bị phạt tù 3 - 12 năm; trên 1 tỷ từ 10- 20 năm.

Vì vậy, đại biểu đề nghị phải sớm phân loại làm rõ, luật cần bổ sung thêm các yếu tố có dấu hiệu tiêu cực, tham nhũng.

Ông Sỹ dẫn chứng việc tính giá đất, Bình Thuận có vụ việc lúc đầu tính giá đất hơn 4.000 tỷ, sau tính lần thứ 2 còn 2.900 tỷ, lần thứ 3 còn 2.200 tỷ, lần 4 còn 1.500 tỷ. Mà việc này do các cơ quan Trung ương thực hiện. Một vụ án hình sự vừa khởi tố, ban đầu từ thất thoát hơn 3.000 tỷ, sau chỉ còn hơn 670 tỷ.

“Bình Thuận có những dự án rất lớn, ví dụ có dự án gần 1.000ha, chỉ cần 1m2 lệch chỉ khoảng 100 nghìn đồng thôi là lệch không biết bao nhiêu tiền rồi, dù anh em không có tiêu cực, tham nhũng”, đại biểu phân tích.

Ông Sỹ cho rằng, việc này rất khó khăn và đây cũng chính là điều dẫn đến tình trạng anh em sợ không dám làm. Thực tế cán bộ gần như bị khởi tố về tội này rất nhiều, dù không chứng minh được yếu tố vụ lợi trong này.

Đại biểu tỉnh Bình Thuận đề xuất, quá trình xử lý phải phân loại, đánh giá trường hợp nào có tiêu cực. Trường hợp nào tham nhũng phải xử lý nghiêm; trường hợp nào trong quá trình tính toán có thể có sai sót, không có động cơ vụ lợi thì “chúng ta nên xem xét xử lý hợp tình hợp lý hơn”.

Có như vậy, cán bộ, công chức chúng ta mới mạnh dạn hơn. Giống như trong phòng chống dịch, phân loại những ai có thể làm không đúng nhưng không có động cơ vụ lợi thì xử hành chính. Người nào có tiêu cực, tham nhũng thì xử lý hình sự.

"Làm được như vậy mới khắc phục được tình trạng cán bộ, công chức đùn đẩy, né tránh trách nhiệm không dám làm. Nếu không, Nghị định 73 sẽ không được thực hiện trên thực tế”, đại biểu nhấn mạnh.

Cương quyết làm, khi có việc thanh kiểm tra sẽ rủi ro pháp lý

Đại biểu Đồng Ngọc Ba (Bình Định) cho rằng, một trong những giải pháp trong phát triển kinh tế xã hội cần phải nêu cao tinh thần trách nhiệm và chất lượng cán bộ công chức.

Ông đề nghị Chính phủ có đánh giá, thống kê sâu hơn về thực trạng một bộ phận cán bộ công chức chưa quyết liệt, kịp thời, có tâm lý né tránh sợ trách nhiệm, đùn đẩy, sợ sai. Đây là trách nhiệm phải thực hiện, là nghĩa vụ của cán bộ công chức. 


"Qua theo dõi đến hết năm 2023 và đầu năm nay đã có xử lý kỷ luật với gần 18.000 trường hợp, vậy khi bóc tách các nhóm vi phạm liên quan luật cán bộ công chức, đạo đức công vụ, trốn tránh nhiệm vụ, thoái thác nhiệm vụ, tự ý bỏ công việc thì có hay không?", đại biểu đặt vấn đề.

Ông Đồng Ngọc Ba cho rằng, nếu chỉ nhận định chung chung, cảm tính và không xác định cụ thể hành vi vi phạm để xử theo đúng pháp luật cán bộ công chức, thì rất khó thực hiện. Nếu đơn vị có cán bộ công chức vi phạm liên quan đến vấn đề này thì cần xem xét trách nhiệm người đứng đầu. Hàng năm Chính phủ cần có đánh giá chi tiết về vấn đề này.

Đại biểu Lò Thị Luyến (Điện Biên) cho rằng, hiện nay hệ thống văn bản quy phạm pháp luật có nhiều vấn đề, có sự mâu thuẫn, chồng chéo, áp dụng thiếu thống nhất, thì cán bộ công chức phải giữ gìn sự an toàn, không ai dám làm những việc pháp luật quy định không rõ ràng vì khi làm sẽ bị rủi ro pháp lý.

"Thực tế một bộ phận cán bộ đã chịu sự rủi ro pháp lý. Anh nào liều, cương quyết làm nhưng khi có việc xảy ra, thanh kiểm tra vào thì sẽ rủi ro pháp lý", đại biểu Lò Thị Luyến phân tích.

“Việc đánh giá cán bộ né tránh trách nhiệm cần nhìn nhận đầy đủ. Trong đó có việc hoàn thiện các cơ sở pháp lý cho rõ ràng không để hậu quả pháp lý xảy ra. Nếu cứ ép cán bộ công chức thực hiện, khi có hậu quả xảy ra thì thế nào?", nữ đại biểu tỉnh Điện Biên nói.

Cán bộ né tránh, sợ trách nhiệm, không dám làm là hành vi vi phạm 

Giải đáp các vấn đề đại biểu đặt ra, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nhìn nhận, tình trạng cán bộ, công chức, viên chức sợ sai, sợ trách nhiệm né tránh, không dám là chưa có dấu hiệu thuyên giảm đúng như các đại biểu phản ảnh.

Bộ trưởng khẳng định, đến thời điểm này, các văn bản của Đảng, Nhà nước đã rất đầy đủ, mới đây nhất là quy định 144 của Bộ Chính trị về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới.

Bà Phạm Thị Thanh Trà cho biết, vừa rồi Chính phủ đã rà soát và sửa một loạt các nghị định có liên quan. Trong đó có chùm nghị định liên quan đến quản lý, tuyển dụng, sử dụng cán bộ công chức. Các quy định gắn với đánh giá xếp loại, xử lý kỷ luật cán bộ công chức đồng bộ; trong đó coi đây (việc né tránh trách nhiệm, sợ sai không dám làm) là hành vi vi phạm để có căn cứ xử lý.

Liền đó là cắt giảm thủ tục hành chính trong tuyển dụng, không còn chuyện thi viên chức, thi thăng hạng nữa, chỉ xét tuyển, xét thăng hạng, cắt bớt những thủ tục không cần thiết.

Phân tích nguyên nhân, Bộ trưởng Bộ Nội vụ nhìn nhận hệ thống thể chế có mặt chưa đồng bộ, thống nhất, có những mặt khi tiếp cận còn có cách hiểu khác nhau… dẫn đến khi thực thi công vụ khó khăn, lúng túng.

Thứ hai là, năng lực, trình độ hiểu biết pháp luật để thực thi các quy định một số nơi chưa tốt.

Thứ ba là, khi siết chặt kỷ cương, kỷ luật, khi xử lý nghiêm khắc, kiên quyết, kiên định và thẳng tay những vi phạm của cán bộ, đảng viên, công chức dẫn đến có một số cán bộ có tâm lý e dè, né tránh, sợ sai, sợ trách nhiệm.

Tuy nhiên, Bộ trưởng khẳng định: "Nếu như vậy thì không được" và lưu ý đến trách nhiệm người đứng đầu. Bởi ở đâu trách nhiệm người đứng đầu tốt thì ở đó phát triển tốt, mọi việc vẫn tốt. 

Thay thế, điều chuyển công việc với cán bộ, công chức sợ sai, không dám làm